W dzisiejszych czasach szukamy alternatywnych metod zwalczania bakterii i porzucona przez większość krajów zachodnich terapia fagowa staje się coraz bardziej zauważana. Jaka jest historia pierwszych badań klinicznych tej terapii? W kilku słowach przybliżę, jak wyglądały początki tej historii.

Pierwsza publikacja o terapii fagowej

Jeśli chodzi o pierwszy opublikowany zapis, z jakim możemy się spotkać w przypadku zastosowania terapii fagowej, to ukazał się on w 1921 r. Richard Bruynoghe i Joseph Maisin wykorzystali fagi do leczenia gronkowcowej choroby skóry. Terapia skierowana przeciw gronkowcom była skuteczna już po 24 – 48 godzinach.

Pierwsza terapia fagowa

Nie ulega jednak wątpliwościom, że pierwsza zastosowana terapia fagowa miała miejsce dwa lata wcześniej w Paryżu w szpitalu des Enfantas-Malades. Badania te zostały opublikowane dużo później. D’Herelle współpracował z profesorem Wiktorem Henrym Hutinel, tamtejszym ordynatorem pediatrii i wykorzystał fagi do leczenia czerwonki. W celu sprawdzenia bezpieczeństwa przygotowanego preparatu fagowego d’Herelle, Hutinel i kilku szpitalnych stażystów spożyło go najpierw. Następnego dnia fagi podano 12-letniemu chłopcu, który chorował na czerwonkę. U małego pacjenta zaobserwowano ustąpienie symptomów choroby już po pierwszym podaniu preparatu fagowego. Chłopiec wyzdrowiał w ciągu kilku dni. Przygotowane fagi podano jeszcze trójce innych pacjentów chorujących na tę samą chorobę. U nich także już po pierwszej dawce (w ciągu 24 godzin) następował powrót do zdrowia. W ten sposób potwierdzono wydajność leczenia tej choroby bakteryjnej poprzez wykorzystanie bakteriofagów.

Późniejsze losy wczesnych etapów terapii fagowej

Chiny, Laos, Indie, Wietnam, Afryka – to miejsca, w których d’Herelle oraz jego współpracownicy zajęli się problemem epidemii cholery. Według niektórych źródeł pierwsze kroki w celu zwalczania epidemii cholery oraz jej profilaktyki poprzez terapię fagową, zostały podjęte przez Felixa d’Herelle i Georga Eliava w 1931 r. Instytut Szczepionek i Serum w Tblisi produkował pierwszy komercyjny preparat fagowy, który z sukcesem był używany w Związku Radzieckim w celu kontroli epidemii.

Szacuje się, że zastosowana w Indiach terapia fagowa pozwoliła na obniżenie śmiertelności cholery o 10%. W źródłach są podane ilości preparatu fagowego, jakie były podawane pacjentom, natomiast nie wiemy, jakie było miano fagów. Preparaty fagowe były mieszane z wodą i podawane doustnie. Trzeba jednak zauważyć, że tylko zdesperowani ludzie decydowali się na przyjęcie terapii fagowej. Zdecydowana większość wolała stosować tradycyjną medycynę i wykorzystać ekstrakty roślinne. D’Herelle utworzył grupę eksperymentalną przyjmującą koktajl fagowy, która składała się z 73 pacjentów. Grupa kontrolna z kolei utworzona została z 118 osób, która korzystała z tradycyjnej medycyny. Wszyscy chorowali na cholerę. W grupie kontrolnej aż 74 z 118 pacjentów zmarło, co stanowi 62,7%. W przypadku grupy eksperymentalnej 5 osób z 73 zmarło, co stanowi 6,8%. Jak widać terapia fagowa zaczynała być niezwykle skuteczną alternatywą dla obecnej medycyny zwalczającej choroby bakteryjne.

Pierwsze komercyjne preparaty fagowe

Co najmniej pięć preparatów fagowych skierowanych przeciwko różnym chorobom bakteryjnym produkowało laboratorium d’Herelle w Paryżu. Preparaty te były sprzedawane przez firmę, którą dziś znamy jako L’Oréal.

Instytut Oswaldo Cruz w Rio de Janeiro w Brazylii w 1924 r. rozpoczął produkcję preparatów fagowych przeciwko czerwonce. W Stanach Zjednoczonych także rozpoczęto produkcję fagów wykorzystywanych do terapii. Firma Eli Lilly w latach czterdziestych dwudziestego wieku produkowała 7 różnych preparatów fagowych do użytku dla ludzi, między innymi przeciw Esherichia coli, czy przeciw Staphylococcus. Preparaty fagowe były stosowane na wiele dolegliwości bakteryjnych, jednak wydajność preparatów fagowych pozostawiała wiele do życzenia. Mogło to być spowodowane np. niskim mianem fagów, albo ich wąskim spektrum działania. W rezultacie, kiedy odkryto antybiotyki zrezygnowano z produkcji fagów w większości krajów zachodnich. Natomiast w Związku Radzieckim Felix d’Herelle razem z Goregem Eliava założyli Bakteriofagowy Instytut w Tblisi (obecne teren Gruzji), w którym kontynuowano prace nad terapią fagową.

Literatura

1. de Freitas Almeida, G. M., & Sundberg, L. R. (2020). The forgotten tale of Brazilian phage therapy. The Lancet Infectious Diseases, 20(5), e90-e101. DOI: 10.1016/S1473-3099(20)30060-8
2. Kirn, T. J., Lafferty, M. J., Sandoe, C. M., & Taylor, R. K. (2000). Delineation of pilin domains required for bacterial association into microcolonies and intestinal colonization by Vibrio cholerae. Molecular microbiology, 35(4), 896-910. DOI: 10.1046/j.1365-2958.2000.01764.x
3. Myelnikov, D. (2018). An alternative cure: the adoption and survival of bacteriophage therapy in the USSR, 1922–1955. Journal of the History of Medicine and Allied Sciences, 73(4), 385-411. DOI: 10.1093/jhmas/jry024
4. Nina Chanishvili (2012). Phage Therapy—History from Twort and d’Herelle Through Soviet Experience to Current Approaches. Advances in Virus Research. DOI: 10.1016/B978-0-12-394438-2.00001-3