Giorgi (lub angielszczona wersja imienia George) Eliava to człowiek, który przyczynił się do poznania kilku aspektów związanymi z fagami, założył laboratorium fagowe i … Właśnie, jak zaczęła i jak potoczyła się historia słynnego bakteriologa?

Wczesne etapy życia Eliavy

Giorgi Eliava urodził się 13.01.1892 r. w Sachkhere, Gruzińskiej wiosce w zachodniej części tego kraju. Jego ojciec, to Grigol Eliava, który zajmował się literaturę a mama to Mariam Nakashidze. Miał on dwie siostry, z czego jedna zmarła młodo.

Giorgi Eliava poszedł w ślady ojca i zaczął studiować literaturę na Uniwersytecie w Odessie. Dołączył tam do ruchu rewolucyjnego, za co wyrzucono go w 1910 r. ze studiów i dostał od władz zakaz aplikowania na jakąkolwiek uczelnię w Rosji. Po trzech miesiącach w Odeskim areszcie odesłano go do Gruzji.

Grigol Eliava w 1912 r. wysłał jego wraz z siostrą do Szwajcarii. Zaczął studia na Uniwersytecie Genewskim, gdzie po niedługim czasie zmienił zdanie co do kierunku i postanowił zająć się bakteriologią. Zaczął uczęszczać na zajęcia na Wydziale Medycyny w latach 1912-1914. Wracał na wakacje do ojczyzny i w roku 1914 kiedy rozpętała się I Wojna Światowa nie mógł powrócić do Genewy, by kontynuować tam swoja naukę. Dzięki staraniom swoich bliskich pomimo wcześniejszego zakazu udało mu się dostać na Wydział Medyczny Uniwersytetu Moskiewskiego. Tam też zdobył swoją pierwszą poważną praktykę medyczną, ponieważ akademiki Uniwersytetu Moskiewskiego wykorzystano jako punkt medyczny dla rannych żołnierzy a wszyscy studenci pracowali jako sanitariusze i medycy.

Wyjazd do Francji

Studia na Uniwersytecie Moskiewskim ukończył w 1916 r. i w tym samym roku został szefem Laboratorium Bakteriologicznego Kaukaskiego Frontu w Trabzon a rok później szefem Laboratorium Bakteriologicznego Tblisi.

Rząd nowo powstałej Demokratycznej Republiki Gruzji w Imperium Rosyjskim zdecydował się wysłać Eliavę do Instytutu Pesteura w Paryżu, aby tam mógł poszerzyć swoją wiedzę na temat bakteriologii a także zdobyć nowy sprzęt i lekarstwa potrzebne Gruzinom. Pracował tam w latach 1919-1921, ale warto tu wtrącić jeszcze jeden wątek z życia prywatnego. Jeszcze przed swoim wyjazdem Giorgi Eliava poznał swoją żonę, wtedy jeszcze mężatkę, Melanię Wohl-Lewicką (Ryc. 1.). Melania (w źródłach można też znaleźć imię Amelia) rozwiodła się ze swoim mężem, podczas gdy Giorgi zajdował się we Francji. Eliava postanowił oświadczyć się Wohl-Lewickiej i pobrali się.

Giorgi Eliava pracował we Francji z wieloma sławnymi bakteriologami (w tym z laureatami Nagrody Nobla). Był on bardzo pozytywną i pracowitą osobą, dzięki czemu był lubianym naukowcem. Teraz przechodzimy do najbardziej interesującej nas części historii, czyli do momentu, kiedy dowiedział się o odkryciu Felixa d’Herelle na temat bakteriofagów. Dla d’Herelle był to czas, gdy wielu jego kolegów z Instytutu nie dzieliło jego poglądów na temat natury fagów, albo po prostu go ignorowała. Eliava postanowił przyjrzeć się tej sprawie i zaczął od obserwacji Vibrio cholerae, które były podobne do tych, jakie d’Herelle opisywał. Udało mu się także powtórzyć eksperymenty przeprowadzone przez odkrywcę bakteriofagów. Oboje rozpoczęli współpracę, a także przyjaźń. Eliava po 1921 r. powracał do Francji w latach 1925-1927 i 1930-1931.

Badania Eliavy

Eliava zaczął publikować głównie podczas swoich pobytów we Francji i niektóre swoje prace wydawał w języku gruzińskim, albo rosyjskim. W swoich badaniach skupiał się na bakteriofagach i innych medycznych tematach. Zwracał uwagę między innymi na szkodliwość metali ciężkich. Razem z d’Herelle odkryli lizyny bakteriofagowe.

Bardzo wiele odkryć dokonał też z E. Pozerskim. Na przykład to, że chinina, którą używa się do leczenia malarii także ma wpływ na bakteriofagi. Wysnuli też hipotezę (jako jedni z pierwszych), że fagi po infekcji gospodarza bakteryjnego mogą zmienić jego naturę. Co więcej badali wpływ terapii fagowej na odpowiedź immunologiczną. Eliava i Saurez podjęli próbę określenia wymiarów bakteriofagów, jednak w tamtym czasie nie udało się określić ich rzeczywistej średnicy.

W 1931 r. współpracował z Nattanem-Larrierem i Richardem nad sprawdzeniem założenia Blaira i Reevesa, którzy sądzili, że fagi mogą przechodzić przez łożysko. Po przeprowadzeniu doświadczeń na samicach królika nie udało im się zaobserwować tego zjawiska. Z tego co wiemy, niektórym udało się spostrzec, że może dojść do przejścia bakteriofagów przez łożysko – jest to aspekt, który do dziś pozostaje zagadką.

Założenie Instytutu i rozwój fagoterapi w Gruzji

W roku 1921 ZSRR zajął Gruzję, ale mimo to, Eliava postanowił wrócić na teren ojczyzny. W Tblisi założył Instytut Bakteriologii, który do dziś istnieje, tylko pod nazwą Instytut Bakteriofagi, Mikrobiologii i Wirologii im. Eliavy (EIBMV).

Pierwszy preparat wyprodukowany w Instytucie założonym przez Eliavę, to szczepionka na błonicę (chorobę wywoływaną przez Corynebacterium diphteriae). Założenie, jakie miał spełniać to radzenie sobie z epidemiami w Gruzji i całym regionie Kaukaskim. W 1924 roku Instytutu mógł się rozbudować, ponieważ dostał dodatkową powierzchnię. Eliava chciał rozszerzyć swoją działalność nad technologią związaną z bakteriofagami i dlatego w 1935 roku napisał list do szefa Partii Gruzińskiej Lawrientija Berii z prośbą o dofinansowanie, ale otrzymał odmowę. Udało mu się zdobyć 200 000 rubli, ale wciąż brakowało 740 000 rubli, by mogli z d’Herelle założyć zakład.

Giorgi Eliava próbował dalej i poszedł do szefa innej partii, która znajdowała się w Moskwie i udało mu się zdobyć potrzebne fundusze. Wybudowano kompleks fagowy w Saburtalo, w którym Eliava z d’Herelle chcieli stworzyć nie tylko miejsce do produkcji preparatów fagowych, czy klinikę, ale marzyli o Światowym Centrum Badań nada Bakteriofagami w Tblisi.

W sumie Rada Komisarzy Ludowych wydała rozkaz, aby 13 milionów rubli przeznaczono na budowę kompleksu bakteriofagowego. Budowa odbyła się w latach 1934-1938. Eliava był też zachwycony pomysłem d’Herelle i zaprosił go do Gruzji.

To jeszcze nie koniec tej historii, dalszą jej część znajdziecie w kolejnej części.

Literatura

1. Chanishvili, N. (2012). Phage therapy—history from Twort and d’Herelle through Soviet experience to current approaches. Advances in virus research, 83, 3-40. DOI: 10.1016/B978-0-12-394438-2.00001-3
2. Chanishvili, N., Myelnikov, D., & Blauvelt, T. K. (2022). Professor Giorgi Eliava and the Eliava Institute of Bacteriophage. Therapy, Applications, and Research, 3(2), 71-80. DOI: 10.1089/phage.2022.0016
3. Myelnikov, D. (2018). An alternative cure: the adoption and survival of bacteriophage therapy in the USSR, 1922–1955. Journal of the History of Medicine and Allied Sciences, 73(4), 385-411. DOI: 10.1093/jhmas/jry024
4. Uniwersytet Warszawski. Studium Europy Wschodniej. (2007). Pro Georgia: journal of kartvelological studies (No. 15-16). Centre for East European Studies, Oriental Institute, Warsaw University.